Plain english for lawyers (5th edition)

Bài review của anh Nguyễn Đức Lam tặng cho MaryBook:

PLAIN ENGLISH FOR LAWYERS: Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Anh pháp lý

Hồi học luật ở Úc, không hiếm khi mình phải đọc những bản án có những câu dài nửa trang, thậm chí gần trang. Không những thế, cấu trúc câu rất phức tạp, lần mãi mới ra ai, phải làm gì, làm thế nào. Hồi đó cứ thắc mắc, tại sao lại phải phức tạp thế; tách thành những câu ngắn hơn, đơn giản, rõ nghĩa có phải hơn không, dễ đọc, dễ hiểu hơn không. Đến khi đọc cuốn Plain English for Lawyers (Tiếng Anh trong sáng cho 500 anh chị em giới luật) thì mới vỗ đét một phát, Ơ - rê - ka, câu trả lời đây chơ mô nựa.

Plain English for Lawyers do GS Luật người Mỹ Richard C. Wydick viết, lần đầu xuất bản năm 1978, đã được tái bản 5 lần. Do GS Wydick mất năm 2016, cho nên trong ấn bản lần thứ sáu mới nhất vào năm 2019, GS Luật Amy Sloan, đồng tác giả đã cập nhật, đưa vào những sự việc, sự kiện mới của thực tiễn vào, ví dụ như web, app, các thành tựu mới nhất của công nghệ số. Mặt khác, GS Sloan vẫn giữ cấu trúc, cách tiếp cận của người đồng nghiệp trong các lần xuất bản trước.

GS Wydick đã gọi tên những “căn bệnh” trong tiếng Anh của các luật gia Anh, Mỹ và các nước theo hệ thống thông luật (common law system). Ông viết: “Chúng ta, các luật gia không viết bằng thứ tiếng Anh trong sáng. Chúng ta dùng đến 8 từ để nói về điều có thể gói trong 2 từ. Chúng ta dùng những câu phức tạp để thể hiện những ý tưởng thông thường. Đáng ngắn gọn, chúng ta lại rườm rà. Đáng kiệm lời, chúng ta lại dài dòng. Câu cú rối rắm, cụm từ nằm trong cụm từ, mệnh đề nằm trong mệnh đề, khiến độc giả hoa mắt chóng mặt. Đó là phong cách viết với bốn tính chất nổi bật: (1) lắm lời, (2) thiếu rõ ràng, (3) màu mè, (4) tẻ nhạt.”

Hóa ra, các luật gia Anh đã mắc phải những tật này từ hàng thế kỷ trước. Vào năm 1596, một đại pháp quan ở Anh đã ra lệnh khoét một lỗ to xuyên qua hồ sơ vụ án dày 120 trang và bắt người viết tập tài liệu này chui đầu vào đó, diễu vòng quanh phòng xử án. Chỉ vì tội viết dài, rối rắm!

Phong cách đó theo chân các luật gia Anh vào Mỹ, đến nỗi Thomas Jefferson từng than phiền, các luật gia đồng sự soạn thảo luật mà không ai hiểu ý văn học là gì. Đến thời nay, từ thập niên 1970 ở Mỹ, các trường luật, cơ quan chính phủ, tòa án bắt đầu có những hành động nhằm cải thiện tình hình. Nhưng tiếp tục vẫn có bản án, văn bản pháp luật với cách diễn đạt mù mờ , những câu, những đoạn loằng ngoằng, tối nghĩa, hiểu chết liền!

Trong bối cảnh như vậy, GS Wydick đã cho ra đời cuốn Plain English for Lawyers. Theo ông, nếu không có lý do chính đáng, ngôn ngữ pháp lý chuẩn không nên khác biệt với tiếng Anh thông dụng chuẩn. Trong cuốn sách của mình, Wydick đã khuyên các luật gia loại bỏ hết những từ thừa, rườm rà; sử dụng những từ thông dụng, dễ hiểu khi có thể; sắp xếp từ ngữ làm sao cho dễ đọc, rõ ràng, ví dụ như để chủ ngữ sát với vị ngữ, mỗi câu chỉ nên một ý, giúp người đọc hình dung ra ngay, ai, làm gì, như thế nào; ưu tiên sử dụng động từ ở thể chủ động; không dùng những câu quá dài; sử dụng những biện pháp kỹ thuật để làm sao dễ đọc. Đấy chính là những quy tắc của tiếng Anh trong sáng dành cho giới luật do Wydick đưa ra.

GS Wydick lấy một đoạn mô tả sự việc trong bản án của vụ Palsgraf v. Long Island Railroad Co. làm ví dụ cho những quy tắc nói trên: “Lúc đó, sau khi mua vé đi Rockaway Beach, nguyên đơn đang đứng trên sân ga của bị đơn. Một đoàn tàu đỗ trên đường ray chờ xuất phát. Hai người đàn ông chạy đến để lên tàu. Một người bắt kịp tàu mà không gặp sự cố gì, mặc dù tàu đã chuyển động. Người kia mang một bọc đồ nhảy lên toa xe, nhưng có lẽ do không dứt khoát nên suýt nữa bị trượt ngã. Một nhân viên toa xe đang giữ cửa đã vươn người ra giúp hành khách, còn một nhân viên khác đang trên sân ga đẩy người đàn ông lên từ phía sau. Trong lúc diễn ra việc này, gói đồ rơi xuống đường ray. Đó là một gói cỡ nhỏ dài chừng 40cm, được bọc báo bên ngoài. Thực sự thì gói đồ chứa pháo hoa, nhưng nhìn bề ngoài không có dấu hiệu nào cho biết có gì ở trong. Khi rơi xuống, pháo hoa phát nổ. Hơi nổ đã thổi bay một số vật dụng trên sân ga đi vài mét. Những đồ vật đó đã đập vào nguyên đơn, làm nguyên đơn bị thương, vì thế bà đã kiện.”

Các quy tắc của Wydick đều kèm theo những ví dụ thực tế từ các bản án, văn bản pháp luật, được tác giả phân tích những nhược điểm, và sửa lại thành những câu, những đoạn rành mạch, dễ hiểu hơn hẳn. Bên cạnh đó, cuối mỗi mục và cuối cuốn sách còn có các bài tập để người đọc thực hành. Đúng như tên sách, GS Wydick sử dụng ngôn ngữ mộc mạc, giản dị, trong sáng, theo đúng những quy tắc bản thân mình đưa ra. Thỉnh thoảng ông chêm một câu, một từ hài hước đúng lúc, đúng chỗ, làm cho cuốn sách thêm phần thú vị. Một cuốn sách chuyên môn, nhưng đọc thật hấp dẫn như một tác phẩm văn chương.

Hơn 40 năm qua, Plain English for Lawyers, cuốn sách mỏng đủ nhỏ này có sức nặng, đã thành kinh điển trong lĩnh vực của mình. Giới nghiên cứu, giảng dạy và hành nghề luật ở Mỹ đánh giá, chưa có công trình nào làm được nhiều hơn thế để cải thiện phong cách viết pháp lý hướng tới sự rõ ràng, giản dị. Tác giả của nó, GS Wydick thật xứng danh là Ngòi bút vàng (Golden Pen), như tên giải thưởng uy tín do Viện Ngôn ngữ pháp lý của Mỹ trao tặng. Điều đáng nói là, cuốn sách bàn về tiếng Anh trong sáng, nhưng hoàn toàn có thể ứng với tiếng Việt của giới luật Việt Nam.